|
Ak Parti�nin Sivil Anayasa tasla��n� haz�rlayan Hukuk�u Prof. Ergun �zbudun:
Ak Parti�nin Sivil Anayasa tasla��n� haz�rlayan Ba�kanl�k ve yar� ba�kanl�k tart��malar� yeniden alevlendi.
Nas�l de�erlendiriyorsunuz? Sizin AK Parti i�in haz�rlad���n�z anayasa tasla��nda ba�kanl�k sistemi yok ama...
Evet. Hatta tam aksine AK Parti�nin 2007 se�im beyannamesinde devlet organlar� aras�ndaki ili�kilerin parlamenter sistem esaslar�na g�re d�zenlenece�i ve cumhurba�kanl��� yetkilerinin de bu �ekilde g�zden ge�irilece�i �eklinde bir taahh�t var. Zaten o grubu te�kil eden 6 arkada�, hepimiz parlamenter sistemin T�rkiye bak�m�ndan daha uygun oldu�una inan�yoruz. O zaman da inan�yorduk, bug�n de inan�yoruz. Dolay�s�yla biz o taahh�d� esas alarak haz�rlad���m�z taslakta parlamenter modele daha uygun bir sistem �nerdik ve cumhurba�kan�n�n yine halk�a se�ilmesi sistemini baki k�lmakla birlikte, onun yetkilerinin bug�nk�nden daha a�a�� d�zeye indirilmesini, sembolik ve temsili yetkilerle s�n�rland�r�lmas�n� �nerdik. Fakat o taslak zaten AKP�nin parti olarak sahiplendi�i bir taslak haline gelmedi ve aradan da 5 y�l ge�ti. Dolay�s�yla o d�nemde AK Parti�nin b�yle bir taahh�d� ya da beyan� yoktu.
Sizce AK Parti �deki bu de�i�im niye?
Bu, �imdi ortaya ��km�� bir olay ama T�rkiye�de ilk defa da tart���lan bir olay de�il. 1982 Anayasas��n�n yap�m� �al��malar�nda da ba�kanl�k ya da yar� ba�kanl�k sistemini savunan �yeler olmu�tur. Sonra bunun savunuculu�unu �zal yapm��, daha sonra Demirel. �imdi nihayet AK Parti de b�yle bir istekle kamuoyunun kar��s�na ��km�� bulunuyor. Merkez sa� partilerin hepsinin b�yle bir arzusu oldu. Bu ANAP�ta da oldu, DYP�de de oldu. Fakat 2007 se�im beyannamesinde bunun tersi, yani parlamenter sistem y�n�nde bir anayasa tasla�� haz�rland�. Biz de zaten kendi inanc�m�z da o y�nde oldu�u i�in parlamenter modele daha uygun bir taslak haz�rlad�k. ��nk� 1982 Anayasas� da parlamenter sisteme tam uygun de�il. Parlamenter sistemde devlet ba�kan�n�n yetkileri esas itibariyle sembolik ve temsilidir. �nemli anayasal yetkileri yoktur. Ama 1982 Anayasas� bir nevi karma ya da melez sistem yaratm��. Yani bir yandan parlamenter sistemin baz� unsurlar�n� muhafaza etmi�, ama �te yandan da �ok g��l� bir devlet ba�kanl��� makam� yaratm�� ve ona �nemli ciddi anayasal yetkiler vermi�. Biz bu anomaliyi bertaraf etmeyi ve sistemi parlamenter sistemin �z�ne daha �ok yakla�t�rmay� arzu ettik. Bizim tasla��m�z o y�ndeydi. �ahsen ben bug�n de ayn� g�r��� muhafaza ediyorum. B�t�n sorunlar�na ra�men parlamenter sistemin di�er iki sistemden daha az sorunlu ve daha makul oldu�una kaniyim.
Tart��malarda ifrat ve tefrit aras�nda gidilip geliniyor!
Neden?
Bunun i�in di�er iki sistemin sak�ncalar�na girmek laz�m. T�rkiye�de �u andaki tart��mada ifrat ve tefrit aras�nda gidilip geliniyor. Baz�lar�na g�re ba�kanl�k sistemi bir padi�ahl�k, sultanl�k, diktat�rl�k sistemi ve mevcut kusurlu demokrasiyi dahi ortadan kald�racak bir sistem. �b�r u�ta da bunu her derde deva olarak g�ren bir g�r�� var. Tabii hemen her konuda oldu�u gibi, do�ru bunlar�n ortas�nda. Yani her iki a��r� yorum da isabetli de�il, ger�eklere uymuyor. ��phesiz ki ba�kanl�k sistemi demokratik h�k�met sistemlerinin bir �e�ididir. Bunun padi�ahl�kla ya da diktat�rl�kle alakas� yoktur. Amerika, d�nyan�n ileri standartlarda demokrasilerinden biri. Bunda ku�ku yok. 200 k�sur senedir bu sistemi uyguluyorlar.
Ama ba�kanl�k sisteminin Amerika d���nda ba�ka hi�bir �lkede ba�ar�l� olamad��� s�yleniyor. Mesela Latin Amerika �lkelerinde?
Bu da abart�l� g�r��. Evet, Latin Amerika�da ge�ti�imiz on y�llara kadar sorunlu bir siyasi sistem var. Ama bunun t�m sorumlulu�unu da ba�kanl�k sistemine y�kmak do�ru de�il. 1980�lerden, 1990�lardan bu yana Brezilya�da, Arjantin�de, �ili�de, Uruguay�da bir sorun yaratmadan da i�liyor. Dolay�s�yla benim ba�kanl�k sistemine itiraz�m, b�yle diktat�rl��e, sultanl��a yol a�aca�� gibi abart�l� nedenlere dayanm�yor. Daha pratik ve pragmatik nedenlere dayan�yor.
Ne gibi?
Ba�kanl�k sisteminin �z�, yasama ve y�r�tme aras�nda kesin bir g��ler ayr�l���d�r. Dolay�s�yla bu sistemde ba�kan ve yasama organ� ayr� se�imlerle ve sabit s�reyle i�ba��na gelir ve bu s�re i�inde ne ba�kan yasama organ�n� feshedebilir ne de yasama organ� ba�kan� d���rebilir. D���remedi�i i�in y�r�tmede istikrar sa�lan�r elbette. Bu avantajl� yan� olarak g�r�lebilir ama �zellikle ba�kan ve kongre �o�unlu�u ayr� partilerden oldu�u takdirde sistemde t�kanma ve �at��ma ihtimali �ok kuvvetli. ��nk� ba�kan, evet y�r�tme yetkisine sahiptir, bunu diledi�i gibi kullan�r ama ba�kan�n �o�u zaman politikalar�n� uygulayabilmek, vaatlerini yerine getirebilmek i�in yeni kanunlar ��kar�lmas�na ihtiyac� var. O zaman tabii kongrenin oyuna muhta�. Keza b�t�enin kabul� tamamen kongrenin mutlak yetkisi i�indedir. Bir y�r�tme organ�n�n faaliyetlerini yerine getirebilmesi i�in b�t�esinin kabul edilmesi laz�m. Dolay�s�yla orada da kongrenin deste�ine muhta�. Amerika�da bu �ok b�y�k sorunlara yol a�m�yor, ��nk� Amerikan partileri bizim bildi�imiz anlamda kat�, disiplinli, ideolojik partiler de�il ve aralar�ndaki siyaset farklar� da olduk�a minimum d�zeyde. Dolay�s�yla ba�kan ve kongre �o�unlu�unun ayr� partilerden oldu�u d�nemlerde bile, uzla�ma ruhu, kar��l�kl� pazarl�klar, orta noktay� bulmak gibi y�ntemlerle bu sorun a��l�yor. Ama mesela T�rkiye�deki durumu tasavvur edecek olursak, halk�a se�ilmi� g��l� bir ba�kan, �te yandan ona kar��t bir yasama organ� �o�unlu�u var diyelim, ben bu sistemde ciddi t�kanmalar ve gerilimler olaca��n� tahmin ediyorum. Bunu ba�l�ca sak�nca olarak g�r�yorum. ��nk� bizde bunu a�acak bir uzla�ma k�lt�r� yok. Partilerin d�nya g�r��leri birbirinden �ok farkl� ve T�rk partileri Avrupa partilerinin �o�u gibi kat�, disiplinli, ideolojik partiler. Dolay�s�yla Amerika�da �ok fazla bunal�ma yol a�mayan bir husus, T�rkiye ve benzeri �lkelerde �at��ma, t�kanma ve bunal�m yaratabilir. Benim ba�kanl�k sistemine temel itiraz�m bu.
Sezer�in d�neminden daha vahim olur
Yine de diyelim ki T�rkiye�de ba�kanl�k ya da yar� ba�kanl�k sistemi kabul edildi. Ne olur?
�u anda sorun olmayabilir. ��nk� AK Parti a�a�� yukar� y�zde 50�lik bir se�men deste�ine sahip. Say�n Erdo�an cumhurba�kan� aday� olursa se�ilece�i son derece g��l� bir ihtimal. Onu takip eden yasama organ� se�imlerinde de bug�nk� verilere dayanarak AK Parti�nin bir �o�unluk sa�layaca��n� tahmin edebiliriz. Dolay�s�yla yak�n gelecekte b�yle bir �at��ma olmayabilir. Ama bir anayasa de�i�ikli�i yak�n gelecek d���n�lerek planlanmaz. Bu h�k�met sistemi tercihi olduk�a temel ve radikal bir tercihtir. Bug�n�n konjonkt�r�yle buna karar vermek do�ru de�il. Yar�n bu siyasi dengeler de�i�ebilir ve bahsetti�im ihtimal ortaya ��kabilir. Ba�kan�n ba�ka bir partiden veya e�ilimden, parlamento �o�unlu�unun ba�ka bir partiden ya da e�ilimden olmas� muhtemel. O zaman bunun yaratt��� g��l�klerin a��lmas� da kolay olmaz.
Yani diyelim ki Ba�bakan Erdo�an ba�kan oldu. Ama di�er �� partinin, yani CHP, MHP ve BDP�nin de �o�unlukta oldu�u bir TBMM var...
��te burada devaml� sorunlar ��kacakt�r. B�rakal�m ba�kanl�k ya da yar� ba�kanl�k sistemini, bizim mevcut sistemde dahi parlamento �o�unlu�una dayanan h�k�met ile cumhurba�kan� aras�nda ciddi ihtilaflar ��km��t�r. Say�n Sezer�in d�nemini hat�rlayal�m; bu ihtilaflar�n �o�u zaman ��z�lmesi zor olmu�tur. Ba�kanl�k sistemi bunu daha da vahim boyutlara ta��yacak. ��nk� cumhurba�kan� halk�a se�ilecek. Onun getirdi�i demokratik me�rulu�a sahip, daha g��l� ve daha geni� anayasal yetkileri olacak. Ona kar��t bir parlamento �o�unlu�u oldu�u takdirde de dedi�im gibi sistemde devaml� t�kanmalar, ihtilaflar, �at��malar ka��n�lmaz hale gelecek. Bu y�zden b�yle bir tercihi yaparken bug�nk� konjonkt�r� ve siyasi dengeleri de�il, ilerde ne olabilece�ini de d���nmek laz�m. ��nk� bu, �Bug�n yapar�z, yar�n da de�i�tiririz� denilebilecek basit bir de�i�iklik de�il; k�kl� bir de�i�iklik. Art�lar�n�n ve eksilerinin, ne getirece�inin ne g�t�rece�inin �ok iyi hesaplanmas� laz�m.
Sistem tart��mas� fantazi bir tart��ma
Ba�kanl�k sisteminin hi� art�s� olmaz m�?
Art�s� h�k�mette istikrar olur. ��nk� parlamento h�k�meti d���remeyece�i i�in, ba�kan�n sabit g�rev s�resi boyunca o h�k�met d���r�lemez. Oysa parlamenter sistemde, e�er bir tek parti �o�unlu�u yoksa, bir koalisyon varsa ve koalisyon ortaklar� da �ok iyi anla�am�yorlarsa, elbette h�k�met krizleri, h�k�metlerin d���r�lmesi veya koalisyon ortaklar�n�n ortak bir politika �zerinde anla�amamas�, dolay�s�yla h�k�metin i� g�rememesi gibi ciddi problemler ya�anabilir. Ama T�rkiye�nin �u andaki manzaras� b�yle de�il. �u anda se�men kitlesinin yar�s�na sahip, dolay�s�yla parlamentoda �o�unlu�u olan bir parti var. Ve g�r�n�r gelecekte de bu de�i�ir gibi g�z�km�yor.
Prof. Ersin Kalayc�o�lu,�E�er �ok b�y�k bir ekonomik ya da siyasi kriz ya�anmazsa d�rd�nc�, hatta be�inci kez se�imleri muhtemelen AKP alacak ve T�rkiye�de �hakim parti sistemi�ne ge�mi� olaca��z. T�pk� Japonya�da ve �sve�te oldu�u gibi...� demi�ti.
Ersin�in yorumuna kat�l�yorum. Tabii ilerisi i�in tahminde bulunmak do�ru de�il. 10 sene sonra ne olaca��n� bilemeyiz, ama bug�nk� manzaraya g�re T�rkiye�nin parlamenter sistemi terk edip bu kadar k�kl� bir de�i�ikli�e ge�mesini gerektiren hi�bir sebep yok. Siyasi istikrar i�in istiyorsak, olabilece�i kadar var. Ekonomik istikrar da var. Zaten bu ikisi birbiriyle ili�kilidir. Siyasi istikrar�n olmad��� bir �lkede ekonomik istikrar� sa�lamak da zor. Ama mevcut sistem bunu sa�l�yor. Ba�kanl�k sistemi, evet y�r�tmede istikrar sa�lar ama politikalarda devaml�l���n bir garantisi de�il. ��nk� pek �ok konuda ba�kan politikalar�n� y�r�tmek i�in o yasama organ�n�n onay�na muhta�. Amerika�da da b�yle. Mesela bir�ok tayin federal d�zeyde senatonun onay�yla ger�ekle�ir. El�i tayinleri, y�ksek mahkeme �yelerinin atanmas�n�n onaylanmas� gibi... Dolay�s�yla bunlar kar��t �o�unluklar�n elinde oldu�u takdirde her an bir s�rt��me ��kmas� m�mk�n.
Evren�in beden �l��lerine g�re yap�lm�� bir anayasam�z var
Peki yar� ba�kanl�k? AK Parti�nin son MYK toplant�s�nda ge�i� d�neminde yar� ba�kanl�k sisteminin daha do�ru olaca�� konusunda g�r�� birli�ine var�ld��� s�yleniyor...
Bence yar� ba�kanl�k daha da sak�ncal� bir sistem. O da �u nedenle; orada b�l�nmeyi do�rudan do�ruya y�r�tmenin i�inde yarat�yorsunuz. Yar� ba�kanl�k, parlamenter sistemle ba�kanl�k sistemi aras�nda karma ya da melez sistem. Bir yanda halk�a se�ilmi� ve g��l� anayasal yetkileri olan bir ba�kan var. Fransa�da ve Rusya�da oldu�u gibi... �te yanda yine halk�a se�ilmi� bir parlamento ve o parlamentoya kar�� sorumlu bir h�k�met var. Yani o h�k�met ancak parlamenter sistemde oldu�u gibi, parlamentonun g�venine sahip oldu�u s�rece ayakta durabiliyor. �imdi burada da bu iki unsur, farkl� partilere veya farkl� e�ilimlere mensup oldu�u takdirde �at��ma ihtimali fevkalade y�kseliyor. ��nk� y�r�tmenin bir par�as� parlamentoya kar�� sorumlu h�k�met, bir par�as� da halk�a se�ilmi� ve y�r�tme yetkisine dahil olan ba�kan. Bunlar �zellikle ayr� partilere mensup oldu�u takdirde burada y�r�tmenin kendi i�inde �at��malar, b�l�nmeler, dolay�s�yla t�kanmalar yine mukadder. Yani her yerde Putin-Medvedev uyumunu, i�birli�ini bulamay�z. Kald� ki ikisi de ayn� partiden. Ayr� partilerden olsalard� �ok daha zor bir durum olurdu. Yar� ba�kanl�k sisteminin de temel sak�ncas� bu.
AK Parti�nin mevcut sistemi de�i�tirmesi m�mk�n de�il!
�al��ma Bakan� Faruk �elik, �Biz cumhurba�kan�n� halk se�sin dedi�imizde zaten yar� ba�kanl�k sistemine ge�tik gibi� diyor...
Bir �l��de hakk� var Say�n �elik�in. ��nk� yar� ba�kanl�k sisteminin iki �zelli�i oldu�unu s�yleyebiliriz. Biri, ba�kan�n do�rudan do�ruya halk�a se�ilmesi, ki zaten 2007 de�i�ikli�iyle bu ger�ekle�ti. �kincisi de, ba�kan�n �nemli g��l� anayasal yetkileri olmas�. Yani sadece sembolik bir makamdan ibaret olmamas�. Zaten 1982 Anayasas� T�rkiye�de cumhurba�kan�na olduk�a g��l� yetkiler tan�yor. Onu sadece sembolik, temsili bir makam olarak d���nm�yor. Bir nevi Say�n Evren�in beden �l��lerine g�re yap�lm�� bir anayasa. Onu da hepimiz biliyoruz. Dolay�s�yla �elik�in yorumu haks�z de�il. Zaten T�rkiye �u anda klasik bir parlamenter sisteme de sahip de�il. Bizimkisi parlamenter ve yar� ba�kanl�k aras�nda bir karma sistem. Dolay�s�yla bug�nk� sistem de yar� ba�kanl�k sisteminden pek farkl� de�il. Farkl� olmad��� i�in ge�mi�te cumhurba�kan� ve h�k�met aras�nda olduk�a naho� ihtilaflar ya�and�. �zellikle Say�n Sezer d�neminde. Ama sadece AK Parti h�k�metiyle de�il, ondan �nce Ecevit h�k�metiyle de problemler ya�and�. Dolay�s�yla bizim inanc�m�z, yani bu 2007 tasla��n� haz�rlayan grubun ve T�rkiye�de parlamenter sistemi savunanlar�n inanc� b�yle �at��ma ihtimallerini asgariye indirmek i�in cumhurba�kan�n�n �u anda fazla olan yetkilerini t�rp�lemek; bu makam� �lkenin ve milletin b�t�nl���n� temsil eden, daha sembolik ve temsili bir makam haline getirmek. O zaman bu s�rt��me ihtimalleri de �ok b�y�k �l��de ortadan kalkm�� olur.
Peki neden parlamenter sistem?
Parlamenter sistemin kendine �zg� bir mant��� var. E�er parlamentodaki �o�unluk �u veya bu nedenle de�i�irse, mesela diyelim ki koalisyon ortaklar� aras�ndaki anla�ma bozulursa, h�k�met d���r�l�r ya da istifa eder. Yeni parlamento �o�unlu�unun yans�yaca�� yeni bir h�k�met kurulur. Dolay�s�yla onun mant���nda b�yle bir t�kanma esas itibariyle olmaz. Tabii istisnai d�nemler hari�. Benim parlamenter sistem tercihimin alt�nda yatan neden bu. Yani t�kanmalara ve sistem i�i �at��malara daha az elveri�li bir sistem olmas�.
Peki diyelim ki AK Parti �srar etti ve oldu b�yle radikal bir de�i�iklik...
Bunun ger�ekle�tirilme �ans� yok. ��nk� AK Parti bunun �zerinde �srarla dursa, bunu olmazsa olmaz diye m�talaa etse dahi tek ba��na bu anayasa de�i�ikli�ini ger�ekle�tirecek �o�unlu�u yok. ��nk� asgari olarak anayasay� de�i�tirme �o�unlu�u �ye tam say�s�n�n 5�te 3��... Yani 330 milletvekili. AK Parti�nin milletvekili say�s� bunun alt�nda; 325. Ve hi�bir parti de bu yar� ba�kanl�k sistemi tasavvuruna iltifat etmedi�ine g�re b�yle bir �neriyi Meclis�ten ge�irmek m�mk�n de�il. Halka arz etmek de m�mk�n de�il. ��nk� referanduma sunmak i�in dahi bu 5�te 3 �o�unlu�u bulmak gerekli. Dolay�s�yla ben bunu biraz fantazi bir tart��ma olarak g�r�yorum. Yani mevcut kuvvetler dengesinde bunun ger�ekle�tirilmesinin m�mk�n olmad���n� d���n�yorum.
Yine Prof. Ersin Kalayc�o�lu, bir al�nt� yaparak ��yle diyor: �Amerikal� akademisyen Antonio Cheibub, ��ster parlamenter, ister ba�kanl�k, ister yar� ba�kanl�k, rejimi ne olursa olsun, bir �lke askeri darbe g�rm��se istikrara kavu�muyor. Dolay�s�yla bir rejiminiz varsa onu de�i�tirmekle u�ra�mak yerine, aksayan y�nlerini ufak ufak ��zmeye gayret edin!� diyor. Tabii ki demokratikle�me i�in askeri darbeleri �nlemek �art... Ama yap�lmas� gereken bununla s�n�rl� de�il. En ba�ta yarg� d�zelecek, hukuk devleti g��lendirilecek. Bizim bu noktalarda ciddi sorunlar�m�z var!�
Cheibub��n g�r��� biraz abart�l�. Askeri darbe ge�irip ondan sonra istikrarl� bir demokrasiyi s�rd�rm�� bir s�r� �lke var. Fakat �u a��dan da hakl� olabilir; yani ne ba�kanl�k sistemi ne yar� ba�kanl�k sistemi ne parlamenter sistem bir toplumun b�t�n siyasi ve anayasal sorunlar�n� ��zecek bir sihirli re�ete de�ildir. B�t�n �midimizi h�k�met sistemi tercihine ba�lamak bence son derece y�zeysel bir d���nce. T�rkiye�nin bug�n ifade �zg�rl���, K�rt meselesinin ��z�m� gibi �ok �nemli acil demokrasi sorunlar� var. Onlar �zerinde konsantre olmak �ok daha do�ru. Onlara oranla �H�k�met sistemi parlamenter mi olsun, ba�kanl�k m� olsun?� tart��mas� bence son derece tali ve yapay tart��ma. Dolay�s�yla belki son c�mle olarak �unu s�yleyebiliriz; �n�m�zde bir anayasa yap�m� s�reci var, ba�ar�l� olacak m� bilemiyoruz, ama bu s�recin bir verimsiz ba�kanl�k, yar� ba�kanl�k ve parlamenter sistem tart��mas�yla t�kanmas�, kilitlenmesi hi� arzu edilmeyecek bir durumdur. ��nk� kanaatimce bu �ok ikincil bir sorundur.
|
-20150112-01.jpg)
