Fetih 1453 filminin tarih dan��manl���n� yapan �stanbul 29 May�s �niversitesi ��retim �yesi Prof. Feridun Emecen
Onun imaj�n� bu �ekilde zedelememek gerekiyor. Tabii ki hususi hayat� olabilir. Ama hususi hayat�n� g�stererek, onun Hz. Peygamber taraf�ndan m�jdelenen, Hristiyanl���n merkezi olan �stanbul�u fetheden h�k�mdar imaj�n� zedelemek do�ru olmaz!
- Fatih nas�l bir baba? Ac�mas�z m�? Filmde g�r�yoruz, musalla ta��ndaki babas� II. Murad�la helalle�irken asl�nda hesapla��yor da... Ama o da o�luna �ok farkl� davranm�yor...
Fatih�in �ocuklu�unda kendisinden b�y�k bir karde�i var; Alaaddin Ali �elebi... �kinci Murad��n bu o�luna daha tevecc�h etti�ini biliyoruz. Ona kar�� daha bir ilgisi var. Onu daha �n plana al�yor. Belki de gelecekteki veliaht� olarak onu d���n�yor. ��nk�, Fatih�ten 5 ya� b�y�k. E�er ya�am�� olsayd� belki de Fatih�in tahta ��kma �ans� olmayacakt�.
- Belki de �stanbul hi�bir zaman al�namayacakt�...
Belki... Bilemiyoruz. Fakat Alaaddin Ali�nin ans�z�n kaza ge�irip �lmesiyle birlikte Fatih tahta ��k�yor.
- Nas�l �l�yor Alaaddin Ali?
Muhtelif rivayetler var. Zehirlendi diyenler var. Ama at�n� s�rerken kazayla d���p �ld��� konusunda art�k hemfikiriz. Amasya�da sancak beyli�i yap�yor o s�rada... Do�umu 1427 civar� olmal�, �l�m� de 1443. Onun �l�m�yle beraber II. Mehmed �n plana ��k�yor. Ger�i II. Murad��n ba�ka o�ullar� da olmu� ama onlar k���k ya�ta �lm��. Geriye bir tek Fatih Sultan Mehmed kalm��.
- Di�er �ocuklar niye �l�yor?
Neden �ld�klerini kaynaklardaki bo�luklar sebebiyle tam olarak bilemiyoruz. Biliyorsunuz, �e�itli hastal�klar var o d�nemde. �imdiki gibi de�il.
- Muhte�em Y�zy�l�dan sonra Tarih�i Necdet Sakao�lu�na, �Ecdad�m�z kad�n d��k�n� m�yd�?� diye sormu�tum. �nce �akayla kar���k, �Onlar cihan� y�neten padi�ahlar, niye olmas�nlar?� demi�ti. Ard�ndan da tarihsel ger�ekleri s�ralam��t�: ��ncelikle soylar�n�n y�r�mesi gerek... II. Mahmud tahta ge�mi�, pek �ok kad�ndan tam 35 �ocu�u olmu�. Ama sadece ��� hayatta kalm��, di�erleri hastal�ktan �lm��. D���n�n onun �zerindeki tarihi sorumlulu�u!� Yani bug�nden bak�p kad�n d��k�nl��� diye yaftalanan, asl�nda soyun devam� i�in bir mecburiyet! Kat�l�yor musunuz?
Tabii �ncelikle hanedan�n devam� gerekiyor. Hanedan�n devam� gerekti�i i�in de �ocuk do�uran cariye hemen han�m sultanl��a geliyor. Bu �ekilde bir sistem var. Bu tabi bir sistem. Ne kadar �ok �ocuk olursa, hanedan�n gelece�i de o kadar �ok garanti alt�na al�nm�� olur. Bunun pek �ok �rne�i var tarihte. Mesela, Kanuni�nin �� o�lu vard�, tahta ��kaca�� zaman ikisi �lm��t�. Geriye bir tek �ehzade Mustafa kalm��t�. Tela� i�ine d��t� herkes, o da �l�rse ne olur diye ve kendisine pek �ok cariye sunuldu. H�rrem de bunlardan biriydi. Pe�pe�e erkek �ocuk do�urunca onun da, Kanuni�nin de itibar� y�kseldi.
Fatih, 3 ya��ndaki karde�ini katlettiriyor
- Fatih daha 12 ya��ndayken tahta ��k�yor. �stelik babas� II. Murad sa�... Neden b�yle oluyor?
Tabii ki sebebi siyasi. Osmanl�lar, 1439�daki Belgrad ku�atmas�nda ba�ar�s�z oluyor ve Balkanlardan geri �ekilmeye ba�l�yor. Macarlar�n 1443�teki askeri harekat� kar��s�nda, onlar� Bulgaristan�da �zladi yak�nlar�nda zorlukla durduruyorlar. Edirne b�y�k bir tehdit alt�nda kal�yor. Art arda u�ran�lan bu ba�ar�s�zl�klar u� beyleriyle vezirler aras�nda b�y�k bir �eki�meye ve siyasi krize yol a��yor. Bask�lardan bunalan II. Murad, 1444�te Macarlarla bar�� yapmak zorunda kal�yor. Bu arada ya�anan siyasi �eki�melerden dolay� �ok s�k�l�yor ve biraz geri �ekilerek birbiriyle �at��an siyaset odaklar�n� kendisinden uzakla�t�rmak istiyor. Tam da bu s�ralarda �ok sevdi�i o�lu Alaaddin de vefat etmi�, onun �z�nt�s�n� �ekiyor. ��te bu iki durum, onun iyice tahtan �ekilme iste�ini g��lendiriyor.
- Nas�l olur da 12 ya��nda bir �ocuk tahta ��kar peki? Bu kadar iyi haz�rlayabiliyorlar m� �ehzadeleri?
Fatih Sultan Mehmed�in �ok iyi yeti�ti�ini biliyoruz. Bir kere iyi bir klasik e�itimin yan� s�ra, idareyle, siyasetle ve d�v�� sanatlar�yla ilgili pratik e�itimler al�yor. Yeti�tirilme tarz� itibariyle 12 ya��n �ok �st�nde olgun bir hayat anlay���na sahip oluyor. �leride sultan olaca��n� biliyor, bildi�i i�in de o bilin�le hareket ediyor. Bir de etraf�nda onu y�nlendiren lalalar� var. Kasapo�lu Mahmud var, Lala �brahim var... Daha sonra �ehabettin Pa�a, Za�anos Pa�a gibi gen� siyaset adamlar� ortaya ��k�yor. Ve onun bu siyasete al��mas�n� temin ediyorlar. Kendi talepleri do�rultusunda tabii...
- Sizin �Fetih ve K�yamet 1453� kitab�n�zda var. Fatih Sultan Mehmed 19 ya��nda ikinci kez tahta ��kt���nda, ilk Manisa�daki haremini ve �ocuklar�n� Edirne�ye getirtiyor. Ve �� ya��nda oldu�u tahmin edilen k���k karde�i Ahmed�i katlettiriyor... Neden bunu yap�yor?
B�ylece saltanat�n kendisine ve �ocuklar�na kalaca��n� etraf�ndakilere g�stermi� oluyordu. Ona kar�� yeltenenler dayanacaklar� bir Osmanl� hanedan� �yesi bulamayacaklard�...
Fatih Sultan Mehmed�e taht darbesi yap�lm��t�!
- Bu karar kendisine mi ait peki? �evresindekilerin, mesela Za�anos Pa�a�n�n Fatih �zerindeki etkisi ne?
Onlar kendileri de siyasi bir rekabet i�inde olduklar� i�in, gen� ya�taki Sultan Mehmed�i y�nlendiriyorlar. Mehmed ba�lang��taki iki y�ll�k saltanat� boyunca, yani 1444�te babas�n�n yerine ge�ip 1446�ya kadarki d�nemde tam bir siyaset �arp��mas�na tan�k oldu. Bu d�nem II. Murad��n eski ekibinden �andarl� Halil Pa�a�yla, II. Mehmed�in yan�nda bulunan gen� ekip Za�anos ve �ahabettin Pa�alar aras�nda bir gerilimin ya�and��� ve siyasetin buna g�re olu�tu�u bir d�nem oldu. Murad o s�rada Manisa�ya �ekilmi�ti, o�lu Mehmed Edirne�deydi. Adeta iki payitaht ortaya ��kt�; Manisa ve Edirne... Asl�nda kimse Edirne�ye gitmiyordu. Herkes yine as�l g�c�n sahibi oldu�unu bildikleri eski sultan�n oldu�u Manisa�ya gidiyordu. Bir bak�ma i�lerin Manisa merkezli g�r�ld��� anla��l�yor o d�nem. Manisa ve Edirne rekabeti do�mu�tu birdenbire. Daha sonra bu iki y�ll�k siyaset sonras�nda da Halil Pa�a ve ekibinin devreye girmesiyle Mehmed tahttan indirildi ve babas� Murad tahta oturdu. Resmen bir taht darbesi yap�ld�. Yani Mehmed isteyerek tahttan �ekilmedi. O s�rada 14 ya��ndayd�, tekrar Manisa�ya g�nderdi babas� onu ve giderken onu �Sen nas�lsa taht�n varisisin, benden sonra tahta ge�ecek bir tek sen vars�n� diye teselli etti. Mehmed de bunun bilincindeydi, fazla tepki g�stermedi babas�na.
- B�yle bir �rnek daha var m� Osmanl� tarihinde?
Tahttan ayr�lanlar-indirilenler var ama b�ylesi yok.
- II. Murad ba�ta kendi iste�iyle tahttan �ekiliyor ama de�il mi?
Tabii... Sonra tekrar geri d�n�yor. Zaten bunun ge�ici bir s�re oldu�u anla��l�yor. II. Murad, yoklu�unda devletin ne hale geldi�ini de g�stermi� oluyor ve tahta tekrar ��kt���nda kendisine daha ba�l� bir siyasi ortam s�z konusu oluyor bu anlamda. Muhalifler giderek g�revden uzakla�t�r�l�yor, Mehmed�in yan�ndaki Za�anos ve �ahabettin Pa�alar merkezden daha uzak yerlere tayin ediliyor. Bu �ekilde merkezi idare II. Murad��n tekrar tahta ge�i�iyle yeniden eski ve daha g��l� halini alm�� oluyor. Zaten 1444�te kazan�lan Varna Sava��, 1448�deki Kosova Sava�lar� Murad��n bu anlamdaki g�c�n� daha da peki�tiriyor. Tabii bu arada Mehmed�in durumuna bakmak laz�m. Bana g�re onun i�in en kritik y�llar, tahttan indirildikten sonra gitti�i Manisa�da, 1446�dan 1451�e kadar olan y�llard�r. 12-14 ya� aras�nda bir siyasi iktidar�n tepesinde bulunmu�, tabii ki tecr�be kazanm�� bir sultan olarak art�k kendisini �ekillendiriyor. �leride nas�l davranaca��n� art�k tam anlam�yla bilecek bir e�itim al�yor ve �stanbul�un fetih d���ncesi de o s�re boyunca kendi zihninde tam olarak beliriyor.
Babas� da ku�at�yor ama �stanbul�u alam�yor...
- Babas� II. Murad da �stanbul�u ku�atm�� ama alamam��t�, de�il mi?
Evet. 1421�de tahta ge�ti, 1422�de �stanbul�u ku�att�. Ama alamad�. ��nk� amcas� �ehzade Mustafa ile taht m�cadelesi i�indeydi. Bizans Mustafa�y� desteklemi�ti. O y�zden �stanbul�u ku�atm��t�. Elli g�n s�ren ku�atma ba�ar�l� olmam��t�, ��nk� kendi k���k karde�i di�er Mustafa da, Anadolu beylerinden baz�lar�n� yan�na al�p Bursa�y� ku�atm��t�. Murad �stanbul ku�atmas� i�in b�y�k �aba sarfetmi�ti. Ancak karde�i Mustafa�ya Anadolu�dan baz� eski bey aileleri, ayr�ca Balkanlardan da destek geldi�i, Venedik ve Macarlar�n da bu ittifaka kat�lmalar� gibi sebepler bunu engellemi�tir. Ayr�ca do�uda Timurlar�n bask�s� vard� �zerinde, bat�da ba�ka bask�lar vard�. Sonu�ta o ku�atman�n ba�ar�yla sonu�lanmas� beklenemezdi.
- Dolay�s�yla Fatih ayn� zamanda babas�n�n ba�ar�l� olamad��� bir �eyi ba�ar�yor. Belki de onu ba�ar�ya iten g�� biraz da bu...
Onun d���ncesi babas�n�n ba�aramad���n� ba�armaktan ziyade �stanbul merkezli olarak yeni bir imparatorluk kurmak... �stanbul Hristiyan ve M�sl�man d�nyas� a��s�ndan son derece �nemli bir �ehir, manevi bir �neme sahip. Bu �ehri almak onun i�in bir ideal. �stanbul�u alarak b�y�k bir imparatorluk kurmak istiyor. D�nya hakimiyeti fikri zihninde iyice belirmi� vaziyette. Baz� �talyan h�manistlerle ba� kuruyor bunun i�in, Latin ve Grek klasiklerini terc�me ettirip, dinliyor. Mesela Manisa�dayken yan�na gelen Cyriaco diye birisi ona kitaplar getiriyor, okuyor. Sezar��n hayat� gibi... �zellikle �skender�in d�nya hakimiyeti d���ncesi onu etkilemi�, onunla al�kal� kitaplar okutuyor... Rivayete g�re Cyriaco ona tarih kitaplar� ve antik d�neme ait hik�yeleri y�ksek sesle okurmu�, hatta yemek yerken bile Fatih bunlar� dinlermi�. Ve ayn� zamanda sava�la, ku�atma ve taktikle al�kal� kitaplar� okudu�unu biliyoruz.
II. Murad, Fatih�ten �ok, �len o�lu Alaaddin �elebi�yi seviyor
- Filmdeki kadar uzak m�d�r padi�ahlar �ocuklar�na?
Bu gerilim asl�nda hep var. Demin bahsetti�im II. Murad��n Alaaddin Ali �elebi�yi �ok sevmi� olmas�, II. Mehmed�in babas�na kar�� saltanat� s�ras�nda olan tav�rlar�, tahttan indirilmesi, b�t�n bunlar baba ile o�ul aras�ndaki gerilimi �ok �nemli �l��de art�r�yor. Yani II. Murad��n o�luna kar�� tav�rlar�n�n bu anlamda �ok da iyi oldu�unu s�ylemek biraz iyimserlik gibi olur. Baba ile o�lu aras�nda bir gerilim oldu�u a��k olarak g�r�l�yor. Mesela Halil �nalc�k Hoca II. Murad��n vasiyetnamesini yay�nlad�. II. Murad vefat etti�i zaman o�lu Alaaddin �elebi�nin yan�na g�m�lmek istedi�ini s�yl�yor. �stelik yan�na da kendi hanedan�ndan kimsenin g�m�lmemesini vasiyet ediyor.
- Peki Fatih�in haremi yok mu?
Haremi hakk�nda hi�bir bilgi yok. Tahta ��kmadan �nce Bayezid�in do�du�unu biliyoruz G�lbahar Hatun�dan olma... Bir de Mustafa var. Onun d���ndakiler hakk�nda bilgimiz yok... Cem Sultan daha sonra do�uyor, �i�ek Hatun�dan... O da bir cariye. �ocuklar�n�n hepsi cariyelerden olma Fatih�in...
- Yani Fatih�in hayat�nda �yle H�rrem Sultan gibi damgas�n� vurmu� biri yok?
Hay�r, �yle biri yok. En az�ndan kaynaklarda b�yle bir bilgi s�z konusu de�il.
- Peki filmde Fatih�in haremini g�rmememizin sebebi, onun ayn� zamanda dini misyonu mu?
Evet. Tabii ki g�rmememiz laz�m, onun imaj�n� b�yle zedelememek gerekiyor. Hususi hayat� olabilir. Ama hususi hayat�n� b�yle g�stererek onu zedelemek do�ru olmaz.
- Dolay�s�yla y�netmen de senaryo yazar� da do�ru bir �ey yapm��t�r?
Elbette. Do�ru bir �ey yapm��lard�r. Bu konuda hassasiyet g�stermek gerekiyor. Ama maalesef Kanuni Sultan S�leyman��n hayat�n� konu alan dizide bu hassasiyet g�sterilmedi.
- Fatih, G�lbahar Hatun�a �iir yazar m�yd� peki?
G�lbahar Hatun�a yazd��� ��pheli ama onun �iir g�c�n� aksettirmek i�in �yle bir motif kullan�lm�� olabilir filmde... Tabii ki Fatih�in �ok iyi bir �air oldu�u ger�ek. Biliyorsunuz Divan� da mevcut. Kanuni gibi
|